استراتژی یا آینده پژوهی؟ (قسمت اول)
مقدمه
آینده
پیش از آن که در رابطه با آینده پژوهی مطالبی ارائه دهیم باید در رابطه با آینده صحبت کنیم.
آینده بُعدی از زمان است که برطبقِ قوانین فیزیک، ورود به آن اجتناب‌ناپذیر است. به زبان خودمانی، آنچه که پس از زمان حال رخ می‌دهد.
بشر از لحظه‌ای که متوجه شد زمانی به نام آینده وجود دارد سعی داشت آن را پیش‌بینی کند. اشتیاق بشر برای کشف آینده از عهد باستان وجود داشته است. در گذشته، پیشگوها و کاهن‌ها تلاش داشتند تا به‌نحوی به این اشتیاق پاسخ دهند.
به‌طورِقطع نمی‌دانیم که چه آینده‌ای در انتظارمان است؛ اما جای شُکرش باقیست که می‌توانیم با انتخاب‌های امروزمان، بر شکل آینده‌مان تأثیر بگذاریم. به‌عبارت‌ِدیگر، می‌توانیم با انتخاب‌های هدفمندمان آینده را طراحی کرده و شکل دهیم.
می‌دانیم که هر انتخابی عواقبی هم دارد؛ بنابراین لازم است تا جایی که می‌توانیم عاقلانه تصمیم بگیریم و دست به انتخاب بزنیم. برای آنکه عملکردی خردمندانه داشته باشیم، بایستی از پیامدهای انتخاب‌های خود و دیگران آگاهی و شناخت کافی داشته باشیم و واکنش‌های دیگران و نیروهایی که خارج از کنترل هستند را نیز بررسی کنیم.
بیایید تصور کنیم همگی سوار بر کشتی، به سوی آینده در حرکت هستیم؛ ناگزیر در طول مسیر باید به فکر تعمیر و ارتقاءِ کشتیِ خود باشیم؛ در غیر این صورت هر لحظه بیم آن می‌رود که غرق شده و از صفحه روزگار محو شویم.
جالب است بدانید که…
بی‌شک آینده ساختنی است و همه به سهم خود در ساختن آن نقش داریم. آینده شلوغ است و ثابت‌ماندن، احساس ناامنی شدیدی به همراه دارد.
آینده پژوهی
برای آنکه بتوانیم برای تغییرات آینده آماده باشیم و غافلگیر نشویم، لازم است تا از آنچه که ممکن است در آینده رخ دهد آگاه باشیم؛ به‌عبارت‌دیگر، آینده را پیش‌بینی کنیم. این امر همواره یکی از آرزوهای بشر بوده است.
پیش‌بینیِ آینده، به صورت علمی و با ابزارهای تخصصی انجام می‌پذیرد. پیش‌بینی به این شکل، «آینده‌پژوهی» نام دارد.
در انواع لغت‌نامه، می‌توانیم معانی فراوانی را برای واژه آینده پژوهی بیابیم، مانند زیر:
- دانشی که گزینه‌های احتمالیِ آینده را برطبقِ روندهای فعلی بررسی می‌کند؛
- مطالعه آنچه در آینده ممکن است رخ دهد؛
- مطالعه تحولات اجتماعی، سیاسی و فنی به منظور درک آنچه در آینده ممکن است رخ دهد؛
- مطالعه یا پیش‌بینی روندها یا تحولات علم، فناوری، ساختار سیاسی و اجتماعی؛
- بررسی و پیش‌بینی آینده بشر؛
- تلاشی سیستماتیک برای پیش‌بینی تحولات آینده با بررسی دقیق روندهای گذشته و حال، با استفاده از روش‌های تخصصی.
همه این معانی درست هستند. به‌طورِکلی، آینده پژوهی علم مقصد و جهت‌یابی است. البته زمینه این رشته علمی، بسیار وسیع است و با عناوین مختلفی شناخته می‌شود، از جمله:
«تحقیقاتِ آینده»، «مطالعاتِ آینده»، گاهی اوقات «تحلیلِ آینده»، «آینده‌گِرایی»، «آینده‌نگری» یا حتی «آینده‌شناسی».
جالب است بدانید که…
سرعت تغییرات آنچنان سَرسام‌آور است که نمی‌توان با روش‌های سنّتی با آن‌ها روبرو شد. در چنین وضعیتی اگر با تغییرات همگام نشوید، زیر چرخ عظیمِ تغییر، خُرد خواهید شد. پس برای آگاهی‌یافتن از آینده باید روش‌های جدیدتری را به کار گرفت.
