تفاوت بورس و فرابورس در چیست؟
این روزها صحبت از رشد بورس و هجوم نقدینگی به بازار سرمایه نقل محافل اقتصادی است. در کنار نگرانیهای ایجاد شده یک فرصت تاریخی هم ایجاد شده که اگر دیر بجنبیم از کف اقتصاد ایران خواهد رفت. این فرصت تاریخی استفاده از ظرفیت بورس در تامینمالی بنگاههای بزرگ در ایران است. اما در این مقاله قصد داریم در رابطه با تفاوت بورس و فرابورس برای شما مطالبی را بیان کنیم.
در کشورهای توسعهیافته عمدتا تامینمالی بنگاههای بزرگ در بازار سرمایه انجام میشود و بانکها بیشتر به تامینمالی شرکتهای کوچک و متوسط میپردازند. اما در ایران وضعیت برعکس است.
شرکتهای بزرگ بهدلیل داشتن دارایی زیاد و توان لابیگری بیشترین استفاده را از منابع بانکی بردهاند و شرکتهای کوچک و متوسط عملا نتوانستهاند استفاده چندانی از این منابع ببرند.
حال به واسطه رشد سریع بازار سرمایه برای اولین بار در تاریخ ایران این فرصت ایجاد شده که بازار سرمایه نقش بیشتری در تامینمالی بنگاههای اقتصادی بزرگ برعهده گیرد. این کار نهتنها باعث کاهش فشار بر بانکها و هدایت منابع آنها به سمت شرکتهای کوچک و متوسط خواهد شد، بلکه به مدیریت بهتر ریسک سرمایهگذاری و افزایش شفافیت در بنگاههای بزرگ هم کمک خواهد کرد.
تامینمالی بنگاهها در بازار سرمایه معمولا به دو روش انتشار اوراق سرمایهگذاری یا انتشار اوراق بدهی قابلانجام است. متاسفانه هر دو روش یعنی اوراق بدهی و اوراق سرمایهگذاری در بورس ایران طرفدار چندانی ندارند.
یقیناً هدف عمده شرکتها ورود به بازار سرمایه و کسب سود حاصل از این بازار است؛ اما واقعیت این است که برای همه شرکتهای فعال در کشور امکان ورود به بازار سرمایه و بورس وجود ندارد.
به همین دلیل است که بازار فرابورس مشابه بازار بورس و با همان ساختار قانونی ایجاد شده است و تنها تفاوت این دو بازار به چگونگی فرآیند پذیرش برمیگردد.
البته لازم به ذکر است که بازار فرابورس نسبت به بازار بورس شرایط آسانتری برای پذیرش داشته و همچنین انواع مختلف اوراق بهادار در آن معامله میشود.
فرابورس چیست؟
داد و ستد خارج از بورس یا به اصطلاح فرابورس (OTC) به طور مستقیم بین دو طرف بدون هیچ گونه نظارتی از جانب یک بورس انجام میگیرد.
فرابورس در مقابل داد و ستد بورسی که در بازارهای سازمان یافته رخ میدهد قرار دارد. یک بورس اوراق بهادار مزایایی همچون تسهیل نقدشوندگی، کاهش ریسک اعتباری در مورد نکول یکی از طرفین معامله، شفافیت و در دسترس بودن قیمت جاری بازار را دارد.
در معاملات بازار فرابورس قیمت برای عموم لزوماً منتشر نمیشود و به دلیل اینکه قراردادها دو جانبه هستند هر طرف میتواند نگران ریسک اعتباری طرف دیگر باشد.
همچون معاملات بورسی معاملات فرابورس در مورد کالا، ابزارهای مالی (شامل سهام) و اوراق مشتقه آنها انجام میگیرد. بازار اوراق مشتقه فرابورس در داراییهایی مثل نرخ بهره، نرخ ارز، سهام و کالا فعال است.
محصولاتی که در بورس مبادله میشوند باید به خوبی استاندارد باشند. در واقع برای ایجاد شفافیت، محصولات مبادله شده باید مطابق با کمیت، کیفیت و عینیت مشخص تعریف شده بوسیلهٔ بورس و در تمام معاملات یکسان باشند. بازار فرابورس این محدودیتها را ندارد. برای مثال ممکن است طرفین روی کمیت غیرمعمول توافق کنند.
در سال ۲۰۰۸ تقریباً ۱۶ درصد از سهام ایالت متحده در خارج از بورس مبادله میشد. در آوریل سال ۲۰۱۴ این رقم تا حدود ۴۰ درصد افزایش پیدا کرد.
در اواخر سال ۲۰۱۲ اگرچه مقدار معاملات اوراق مشتقه فرابورس ۳٫۳ درصد نسبت به سال قبل کاهش داشت، حجم معاملات پایاپای شده بالغ بر ۳۴۶٫۴ تریلیون دلار بود.
آمار منتشره بانک تسویه حسابهای بینالمللی در مورد بازارهای اوراق مشتقه فرابورس نشان میداد که این مقدار پایان ژوئن سال ۲۰۱۳ بالغ بر ۶۹۳ تریلیون دلار بود.
ارزش بازار ناخالص اوراق مشتقه فرابورس که هزینه جایگزینی تمام قراردادهای در حال اجرا در قیمتهای جاری بازار میباشد از ۲۵ تریلیون دلار در اواخر سال ۲۰۱۲ به ۲۰ تریلیون دلار در پایان سال ۲۰۱۳ کاهش یافت.
تفاوت در دو بازار بورس و فرابورس
بر اساس دستورالعمل پذیرش عرضه و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران، فرابورس دارای ۵ بازار اول، دوم، سوم، ابزارهای نوین مالی و پایه است.
تقسیمبندی این ۵ بازار به این دلیل است که پذیرش شرکتهای سهامی عام در بازار اول و بازار دوم و پذیرش سایر اوراق بهادار صرفاً در بازار ابزارهای نوین مالی صورت میپذیرد.
بازار سوم جهت عرضه یکجا و پذیرهنویسی اوراق بهادار و بازار پایه جهت درج و نقلوانتقال سهام شرکتهایی است که بر اساس الزام بند ب ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه، مشمول ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و امکان پذیرش در یکی از بازارهای بورس یا فرابورس را ندارند.
در مقابل بازار بورس بهطورکلی به دو بازار اول و دوم تقسیم میشود.
بهعبارتیدیگر تشکیل این دو بازار به نحوی عملکرد فعالین را مشخص خواهد کرد؛ به این طریق که اگر شرکتی در بازار اول عملکرد خوبی نداشته باشد به بازار دوم منتقل خواهد شد و در مقابل اگر شرکتی در بازار دوم عملکرد خوبی از خود ارائه دهد به بازار اول منتقل خواهد شد. کانال حساب و کتاب
ضمن اینکه اگر شرکتی در بازار دوم چندان رضایتبخش عمل نکند از بازار اخراج خواهد شد.
در کدام بازار سرمایهگذاری کنیم؟
بورس یا فرابورس؟
شرکتهایی که شرایطشان برای پذیرش در بازار بورس اوراق بهادار دشوار است میتوانند به سهولت در بازار فرابورس وارد شوند. این در حالی است که بر اساس مقررات، کلیه مزایای موجود برای شرکتهای پذیرفتهشده در بورس، برای اوراق بهادار و سهام شرکتهای پذیرفتهشده در فرابورس نیز تعریف شدهاند و این دو بازار در عمل فرق چندانی با هم ندارند.
صندوق های جسورانه چیست؟
این صندوق ها همان venture capital هستند.
علت اینکه به آنها لفظ جسورانه داده می شود به این دلیل است که بروی دارایی های فکری (ایده ها) سرمایه گذاری می کنند.
مزایا:
در کشور ما افراد زیادی وجود دارند که واقعا ایده های بکری در ذهن خود داشته و حتی با هزینه شخصی تا حدودی این ایده را به مرحله اجرا گذاشته اند. اما هزینه های به ثمر رساندن یک ایده به یک کسب و کار موفق بالا است و همین هزینه باعث می شود ایده ها فراموش شوند. صندوق های جسورانه تشکیل می شوند و سرمایه جذب می کنند تا از این ایده ها حمایت کنند تا به مرحله اجرا برسند. تیم تحلیل و بازاریابی این صندوق ها پس از بررسی ایده های مناسب برای آنها تامین مالی کرده و کسب و کار را به مرحله بلوغ می رسانند.
این صندوق ها در مقابل سرمایه ای که در اختیار صاحبان ایده قرار می دهند بخشی از سهام شرکت تشکیل شده در آینده را برای خود ثبت می کنند و بعد از حدود ۷ تا ۱۰ سال (زمانی که شرکت به سوددهی مناسب رسید) سهام خود را در بورس عرضه می کنند (یعنی شرکت را وارد بورس می کنند) یا به افراد ثروتمند می فروشند یا به خود صاحب ایده. و در نهایت از این پروژه سرمایه گذاری (تامین مالی ایده) خارج شده و وارد پروژه ای ای دیگر می شوند.
این صندوق ها در انتظار مجوز سازمان بورس هستند تا در فرابورس پذیره نویسی شوند.